Informacje ogólne
Szukasz niezapomnianej przygody połączonej z obserwacją nieba? Chcesz odkrywać piękno Wysp Kanaryjskich i równocześnie pogłębiać swoją pasję do astronomii? Dołącz do naszej wyjątkowej wyprawy na La Palmę, organizowanej przez Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii!
Nasza ekspedycja, z wygodnym zakwaterowaniem w urokliwym Santa Cruz de La Palma, oferuje Ci możliwość codziennych wypraw w rejon Obserwatorium Roque de los Muchachos – jednego z najlepszych miejsc do obserwacji astronomicznych na całym świecie. Każdego dnia odkrywaj nowe sekrety kosmosu, korzystając z niezwykle ciemnego i przejrzystego nieba La Palmy.
Oferujemy ekskluzywne miejsce zakwaterowania dla kilkunastu osób, aby zapewnić komfort i kameralność.
Po intensywnym dniu pełnym obserwacji możesz zrelaksować się spacerując po klimatycznym centrum Santa Cruz, odpocząć w wygodnym apartamencie lub skosztować lokalnych dań w pobliskich restauracjach.
To wyjątkowa okazja, aby zrealizować marzenie o fotografowaniu nieba na jednej z najciemniejszych wysp Europy, a jednocześnie poznać kulturę i naturę Wysp Kanaryjskich. Nie przegap tej okazji – dołącz do nas i odkryj kosmos oraz La Palmę jak nigdy dotąd!
Dla kogo ten wyjazd?
Poszukujemy ludzi bawiąych się w astrofotografię i są otwarci na nowe doświadczenia. Nie bierzemy ze sobą maruderów, nudziarzy, którzy by mogli innym zepsuć taki wyjazd.
Planujemy codzienne wyjady na pukty widokowe i powroty po północy lub dłużej. Odsypiamy nad ranem do południa. W miare możliwosci, chęci i czasu zapewne coś zwiedzimy. Nie jest to jednak dla nasz najwazniejszy punkt programu.
Termin
Wielka Wyprawa PTMA na La Palmę będzie miała miejsce w dniach 18-25 marca 2026 roku.
Lot
Jako nasz główny lot traktujemy Berlin Schönefeld (BER) - Santa Cruz de La Palma - Aeropuerto de La Palma (SCP) - Berlin Schönefeld (BER).
Z tego lotu zapewne skorzysta większość uczestników.
Po przyjęciu przez nas rezerwacji, wpłacie zaliczki, należy zakupić bilet i wysłać numer rezerwacji na adres astrocd@astrocd.pl.
Dodatkowe noglegi w Berlinie
Ze względu na bardzo wczesny wylot z Berlina (wylot 8:20, na lotnisku 6:20), jako alternatywę proponujemy wynajęcie w pobliżu lotniska hotelu na dni 17-18 marca 2026 r. i przyjazd dzień wcześniej.
Na przykład B&B Hotel Berlin-Airport, Am Flughafen 21, 12529 Schönefeld - koszt ok. 130 zł./os. (pokój dwuosobowy z jednym łóżkiem), koszt ok. 138 zł./os. (pokój dwuosobowy z dwoma łóżkami). Hotel znajduje się ok. 1 km od terminala.
Identyczna sytuacja następuje w drodze powrotnej. Przylot do Berlina 19:40. Zakwaterowanie na przykład w tym samym hotelu.
Koszty wyjazdu
Koszt wyjazdu wynosi 2.465 zł./osobę.. Zastrzegamy sobie prawo do korekty ceny w przypadku znaczącej zmiany kursu EUR.
W cenie zawarto:
● zakwaterowanie w hotelu
🏠 Zakwaterowanie. Każdy apartament na wyłączność:
Do dyspozycji cały hotel (ośrodek wyłącznie dla nas) w następującym układzie pokojów:
apartament typu Deluxe z 2 sypialniami z balkonem i widokiem na ogród i góry (55 m²) - 4 lub 5 osób (sypialnia 1: 2 łóżka pojedyncze , sypialnia 2: 2 łóżka pojedyncze , salon: 1 rozkładana sofa) ;
apartament typu Deluxe z 2 sypialniami z balkonem i widokiem na ogród i góry (55 m²) - 4 osoby (sypialnia 1: 2 łóżka pojedyncze , sypialnia 2: 2 łóżka pojedyncze );
apartament typu Studio z 2 sypialniami z balkonem i widokiem na ogród i góry (50 m²) - 4 lub 5 osób (sypialnia 1: 1 duże łóżko podwójne , sypialnia 2: 2 łóżka pojedyncze , salon: 1 rozkładana sofa) ;
apartament typu Standard z 2 sypialniami z balkonem i widokiem na ogród (45 m²) - 4 osoby (sypialnia 1: 2 łóżka pojedyncze , sypialnia 2: 2 łóżka pojedyncze );
apartament typu Superior z 2 sypialniami z balkonem i widokiem na ogród i góry (50 m²) - 4 osoby (sypialnia 1: 2 łóżka pojedyncze , sypialnia 2: 2 łóżka pojedyncze );
apartament typu Superior z 1 sypialnią z tarasem i widokiem na ogród (45 m²) - 3 osoby (sypialnia 1: 2 łóżka pojedyncze , salon: 1 rozkładana sofa ).
Ustawienie zakwaterowania odbędzie się po całkowitej rezerwacji wszystkich miejsc.
🏠 Każdy apartament posiada:
○ kuchnia w pełni wyposażona: lodówka, kuchenka mikrofalowa, płyta, ekspres do kawy, toster, czajnik, przybory kuchenne;
○ łazienka z prysznicem, suszarką, ręcznikami i kosmetykami;
○ telewizor z kanałami kablowymi i satelitarnymi;
○ balkon, taras lub patio z widokiem (na ogród, góry, miasto lub wulkan Tajogaite);
○ wentylator w pomieszczeniach;
○ pościel w standardzie;
○ wymiana ręczników co 3 dni;
🌴 Na terenie obiektu
○ odkryty basen z płotkiem;
○ solarium;
○ ogród z meblami ogrodowymi;
○ sprzęt do grillowania;
○ biblioteka;
○ bezpłatne Wi-Fi dostępne na całym terenie;
○ prywatny parking;
● wynajem samochodu osobowego premium typu SUV (minimum Renault Captur/Volkswagen T-Roc lub podobny);
● parking dla samochdów;
● program pobytu w wersji elektronicznej ze względu na możliwe zmiany w programie;
● wyjazdy na nocne obserwacje;
● opieka doświadczonego przewodnika podczas całej trasy przejazdu;
● ubezpieczenie kosztów leczenia, asisstance i ochronę i pomoc prawną - 30 000 euro;
● zabezpieczenie medyczne (apteczka, lekarz na telefon w Polsce);
● pomoc w odprawie i na lotnisku, również w wypożyczeniu samochodu;
● ubezpieczenie transportu awaryjnego związanego ze zdrowiem do kraju zamieszkania – bez ograniczeń;
● ubezpieczenie od następstwa nieszczęśliwych wypadków - 15 000 zł.;
● koszty ratownictwa - 7.000 euro;
● uwzględnienie choroby przewlekłej (wykrytej lub niewykrytej);
● ubezpieczenie bagażu: 1 000 zł.;
Uwaga. Każdy uczestnik powinien posiadać przy sobie kartę EKUZ wydawaną przez NFZ.
Cena nie zawiera:
● biletu lotniczego;
● dodatkowych bagaży;
● dodatkowych noclegów i parkingów w Berlinie;
● ubezpieczenia samochodu (rozliczane indywidualnie dla każdego samochodu);
● wyżywienia (pokój hotelowy zawiera aneks kuchenny);
● paliwa do samochodu (rozliczane indywidualnie dla każdego samochodu). Cena paliwa na La Palmie w tej chwili 1,1-1,2 euro/l.
Zaliczkę nalezy wpłacić bezpośrednio po wypełnienniu formularza rezerewacyjnego na podane konto w terminie 7 dni od momentu otrzymania przyjęcia zgłoszenia.
W Wyprawie mogą brać udział wyłącznie osoby dorosłe (urodzone przed 18 marca 2008).
Osoba niepełnoletnia może uczestniczyć w wyprawie/zlocie pod warunkiem, że znajdzie się pełnoletnia osoba, która za będzie za nią odpowiedzialna.
Patrz – regulamin wypraw oraz zlotów astronomicznych pkt. 2.1.
Położone na wysokości ponad dwa tysiące trzysta metrów n.p.m., na grzbiecie kaldery Caldera de Taburiente, Obserwatorium Roque de los Muchachos (ORM) jest jednym z najważniejszych i najnowocześniejszych kompleksów astronomicznych na półkuli północnej. Dzięki wyjątkowym warunkom – bardzo niskiej wilgotności, stabilnej atmosferze i niemal całkowitemu braku zanieczyszczenia światłem – La Palma uznawana jest za jedno z najlepszych miejsc do obserwacji nieba na świecie.
Kompleks zarządzany przez Instituto de Astrofísica de Canarias (IAC) mieści ponad dwadzieścia teleskopów z różnych krajów, w tym słynny Gran Telescopio Canarias (GTC) – największy na świecie teleskop optyczny o lustrze o średnicy dziesięciu i czterdziestu centymetrów. Znajdują się tu także m.in. teleskopy słoneczne, radioteleskopy, instrumenty do obserwacji gamma i nowoczesne systemy fotometryczne.
Roque de los Muchachos to nie tylko miejsce pracy naukowców – to także przestrzeń, gdzie pasjonaci astronomii mogą poczuć się jak profesjonaliści. Niesamowity widok na ocean chmur, cicha górska sceneria i nocne niebo usiane tysiącami gwiazd tworzą niezapomnianą atmosferę.
W ramach naszej wyprawy przewidujemy możliwość odwiedzenia kompleksu, poznania jego historii, działania wybranych teleskopów i – co najważniejsze – prowadzenia własnych obserwacji z pobliskich punktów widokowych oraz specjalnie wybranych miejsc poza strefą pracy instrumentów badawczych.
To miejsce, które inspiruje, uczy i pozwala doświadczyć kosmosu w najbardziej bezpośredni i poruszający sposób.
Santa Cruz de La Palma to malownicza stolica wyspy La Palma, położona na jej wschodnim wybrzeżu, u podnóża stromych gór i nad brzegiem Atlantyku. Miasto zachwyca kolonialną architekturą, brukowanymi uliczkami, bogatą historią oraz atmosferą, która łączy tradycję z kanaryjskim spokojem. Założone w tysiąc czterysta dziewięćdziesiątym trzecim roku, przez wieki pełniło funkcję ważnego portu handlowego i jednego z pierwszych miast hiszpańskich w Nowym Świecie.
Spacerując po historycznym centrum, można podziwiać piękne balkony z ciemnego drewna, zabytkowe kościoły, urokliwe place oraz liczne muzea i galerie. Wśród najciekawszych miejsc znajdują się kościół El Salvador, ratusz z XVI wieku, Zamek Santa Catalina i wierna replika karaweli Santa Maria.
Miasto oferuje również dostęp do nowoczesnej promenady nad oceanem, plaży z ciemnym wulkanicznym piaskiem i licznych kawiarni oraz restauracji serwujących lokalne przysmaki – od świeżych ryb po tradycyjne potrawy kanaryjskie.
Santa Cruz to idealna baza wypadowa do eksploracji wyspy – zarówno w kierunku górskich szlaków, jak i ku słynnym obserwatoriom astronomicznym. A dzięki niewielkiej odległości od lotniska i dobrej infrastrukturze turystycznej, łączy wygodę podróżowania z autentycznym klimatem nieodkrytej jeszcze masowej turystyce La Palmy.
To miasto, które pozwala zwolnić tempo, zachwyca swoją autentycznością i oferuje doskonałe warunki do wypoczynku, zwiedzania i kontemplacji nieba.
Położony w sercu wyspy La Palma, Parque Nacional de la Caldera de Taburiente to jedno z najbardziej spektakularnych miejsc na całym archipelagu kanaryjskim. Ten gigantyczny krater erozyjny o średnicy około dziesięciu kilometrów i głębokości przekraczającej dwa tysiące metrów powstał w wyniku milionów lat działalności wulkanicznej i erozji, tworząc monumentalny amfiteatr skalny otoczony wysokimi grzbietami i pokryty gęstą roślinnością.
Park został utworzony w tysiąc dziewięćset pięćdziesiątym czwartym roku jako jeden z pierwszych parków narodowych Hiszpanii i do dziś pozostaje ikoną naturalnego dziedzictwa La Palmy. W jego wnętrzu znajdują się bujne lasy sosnowe, liczne wodospady, potoki oraz malownicze szlaki prowadzące przez dzikie i niemal nietknięte przez człowieka tereny.
Wędrówka po Caldera de Taburiente to nie tylko kontakt z naturą – to także wyjątkowa lekcja geologii, biologii i astronomii. Dzięki swojej wysokości i położeniu park jest także doskonałym miejscem do obserwacji nieba, a jego górskie grzbiety stanowią naturalną barierę chroniącą północne i zachodnie niebo przed światłem miast.
Wędrówki wśród skalnych ścian, zejścia wzdłuż potoku Taburiente, widok na Roque de los Muchachos czy spotkanie z endemiczną przyrodą (taką jak sosna kanaryjska czy dzikie paprocie) sprawiają, że park ten to obowiązkowy punkt każdej wizyty na La Palmie.
To miejsce, które zachwyca ogromem natury, spokojem i niesamowitą scenerią – doskonałe zarówno dla pasjonatów astronomii, jak i miłośników gór i dzikiej przyrody.
Pico Bejenado to jeden z najbardziej charakterystycznych szczytów La Palmy, wznoszący się na wysokość tysiąca osiemset pięćdziesięciu czterech metrów n.p.m., stanowiący naturalny bastion południowo-wschodniego krańca Caldera de Taburiente. Choć nie jest najwyższym szczytem wyspy, to jego położenie i samotna sylwetka sprawiają, że oferuje jedne z najbardziej spektakularnych widoków na całej La Palmie.
Z wierzchołka rozciąga się panoramiczny widok obejmujący niemal całą kalderę, grzbiety Roque de los Muchachos, południowe pasma wyspy oraz – przy dobrej widoczności – sąsiednie wyspy archipelagu: La Gomerę, El Hierro, a nawet Teneryfę z majestatycznym wulkanem Teide.
Pico Bejenado to także jeden z najlepszych celów dla miłośników pieszych wędrówek. Szlaki prowadzące na szczyt są dobrze utrzymane i dostępne dla osób o przeciętnej kondycji fizycznej, a podejście przez lasy sosny kanaryjskiej i wulkaniczne zbocza stanowi prawdziwą ucztę dla zmysłów.
Dzięki swojej izolacji od głównych kompleksów obserwacyjnych i miejskich świateł, szczyt ten bywa również wykorzystywany przez amatorów astronomii i astrofotografii – zwłaszcza do obserwacji horyzontu i zjawisk atmosferycznych, takich jak zorze zodiakalne czy światło popielate.
Pico Bejenado łączy w sobie walory widokowe, przyrodnicze i rekreacyjne – to doskonały punkt do podziwiania kontrastu pomiędzy dziką przyrodą wnętrza wyspy a dramatycznym krajobrazem gór i wulkanów.
Cubo de La Galga to jedno z najbardziej magicznych i bujnych miejsc na La Palmie – prawdziwy zielony raj położony na północno-wschodnich zboczach wyspy, w rejonie San Andrés y Sauces. Ten niezwykły wąwóz porośnięty gęstym lasem laurowym (laurisilva) jest jednym z najlepiej zachowanych przykładów pradawnej roślinności subtropikalnej, która w przeszłości pokrywała większą część basenu Morza Śródziemnego, a dziś przetrwała tylko na Wyspach Kanaryjskich, Maderze i Azorach.
Cubo de La Galga znajduje się na terenie Rezerwatu Biosfery UNESCO i oferuje sieć szlaków pieszych prowadzących przez wilgotny las pełen paproci, mszaków, gigantycznych drzew laurowych, drzewiastych wrzośców i jagodlinów. Spacer tym szlakiem to jak podróż w czasie – do epoki, kiedy klimat Europy był cieplejszy i wilgotniejszy, a fauna i flora bardziej przypominały tropiki niż kontynent.
Wilgotne powietrze, unosząca się mgła i śpiew ptaków (w tym endemicznych gatunków, jak kanaryjskie zięby czy gołębie laurowe) tworzą niepowtarzalną atmosferę – idealną zarówno dla pasjonatów przyrody, jak i tych, którzy szukają chwili wyciszenia wśród dziewiczej zieleni.
Cubo de La Galga nie oferuje dalekich widoków ani rozległych panoram – jego siła tkwi w detalu, w strukturze liści, zapachu ziemi, dźwiękach kropel deszczu uderzających o gęste listowie. To miejsce, które pokazuje inne, wilgotne i zielone oblicze La Palmy – kontrastujące z suchymi zboczami południa i księżycowymi krajobrazami wulkanicznymi.
To obowiązkowy punkt dla każdego, kto chce zrozumieć pełne bogactwo przyrody tej niezwykłej wyspy.
Południowy kraniec La Palmy to fascynujący obszar, gdzie wulkaniczna historia wyspy jest widoczna niemal na każdym kroku. Volcanoes of Fuencaliente – czyli pasmo młodych, spektakularnych wulkanów ciągnących się od San Antonio po Teneguíę – to miejsce, które ukazuje potęgę i piękno sił geologicznych kształtujących Kanary od milionów lat.
Najstarszym i najbardziej dostojnym z tutejszych stożków jest Volcán de San Antonio, którego erupcja w tysiąc sześćset siedemdziesiątym siódmym roku dramatycznie zmieniła krajobraz południa. Można go dziś obejść wygodnym szlakiem prowadzącym wzdłuż jego krawędzi, skąd roztaczają się widoki na ocean, winnice Fuencaliente i dalsze południowe wybrzeże.
Niżej, bliżej linii brzegowej, znajduje się Volcán de Teneguía – najmłodszy wulkan La Palmy, którego erupcja w tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym pierwszym roku była jednym z najważniejszych wydarzeń geologicznych XX wieku na archipelagu. Mimo że Teneguía to "dziecko" wulkanicznej historii wyspy, jego czarne, niemal pozbawione roślinności pola lawy robią ogromne wrażenie – szczególnie w kontraście z niebieskim Atlantykiem i zielenią winnic.
Szlaki piesze prowadzące przez ten teren pozwalają zobaczyć z bliska kratery, zastygłą lawę, fumarole i inne ślady niedawnej aktywności. Spacer przez krajobraz wulkaniczny Fuencaliente przypomina podróż po Marsie – to surowa, niemal pozbawiona życia przestrzeń, która jednocześnie tętni geologiczną energią.
To także doskonałe miejsce do obserwacji zachodów Słońca i nocnego nieba – szerokie horyzonty, niskie zanieczyszczenie światłem i wyjątkowy mikroklimat tworzą idealne warunki zarówno do fotografii, jak i kontemplacji.
Volcanoes of Fuencaliente to nie tylko wulkaniczne stożki – to opowieść o narodzinach wyspy, o jej dynamicznej przeszłości i o nieustannym dialogu między ziemią a morzem.
Los Tilos, położone w północno-wschodniej części La Palmy, to jeden z najbardziej urzekających i wilgotnych lasów laurowych na całych Wyspach Kanaryjskich. Ten gęsty, zielony rezerwat przyrody stanowi serce biosfery La Palmy i jest jednym z pierwszych miejsc w Hiszpanii, które zostały objęte ochroną jako Rezerwat Biosfery UNESCO już w tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym trzecim roku.
To pradawny las laurisilva, który przetrwał tu od czasów trzeciorzędu – wilgotny, wiecznie zielony, pełen paproci, mchów, omszałych pni i wielkich laurowych drzew, tworzących nad ścieżkami naturalne katedry z liści i gałęzi. Spacer po Los Tilos to jak wejście do pierwotnego świata – mistycznego, cichego i niesamowicie żywego.
W rezerwacie znajduje się Centro de Visitantes, czyli centrum odwiedzających, które oferuje wystawy o lokalnej florze i faunie oraz informacje o szlakach pieszych. Jednym z najbardziej spektakularnych punktów wycieczki jest szlak prowadzący do Mirador del Espigón Atravesado – punktu widokowego zawieszonego wysoko nad doliną, skąd można podziwiać całą dzikość i głębię kanionu porośniętego lasem.
Dla bardziej zaawansowanych piechurów dostępne są trasy prowadzące wzdłuż akweduktów i przez tunele wodne, które niegdyś zasilały plantacje i wsie w niższych partiach wyspy. Wilgotność, chmury unoszące się nisko nad koronami drzew i niemal stale obecna mgła nadają temu miejscu niesamowity, niemal baśniowy klimat.
Los Tilos to nie tylko przyrodnicza perła La Palmy, ale też jej zielone płuca – miejsce pełne spokoju, tajemniczości i niezmąconej harmonii z naturą. Idealne dla miłośników przyrody, ciszy i subtropikalnych ekosystemów, które zniknęły niemal całkowicie z reszty Europy.
Buracas de Las Tricias, położone na zachodnich zboczach La Palmy w gminie Garafía, to jedno z najbardziej niezwykłych miejsc na wyspie – łączące dziedzictwo przyrodnicze, kulturowe i archeologiczne. To malowniczy obszar pełen jaskiń, drzew smoczych (dracaena draco), tarasowych upraw oraz ścieżek prowadzących przez urokliwe kanaryjskie krajobrazy.
Buracas to przede wszystkim kompleks pradawnych jaskiń wykutych w wulkanicznych skałach, które w przeszłości służyły jako miejsce zamieszkania dla rdzennych mieszkańców wyspy – Benahoaritów. W jaskiniach tych zachowały się liczne rytualne petroglify, czyli tajemnicze naskalne ryty, najczęściej w formie spiral, meandrów i symboli słonecznych. Choć ich znaczenie nie zostało jednoznacznie wyjaśnione, stanowią bezcenne świadectwo przedhiszpańskiej kultury La Palmy.
Szlak do Buracas rozpoczyna się w wiosce Las Tricias, znanej z tradycyjnych domów, upraw migdałów i rękodzieła. Trasa wiedzie przez plantacje drzew smoczych – symbolu Wysp Kanaryjskich – oraz starannie zachowane ścieżki wijące się wzdłuż stromych wąwozów. To miejsce idealne dla miłośników spokojnych wędrówek, fotografii przyrodniczej oraz historii wyspy.
Wizyta w Buracas to jak podróż w czasie – przez krajobraz niemal nietknięty cywilizacją, z dźwiękiem wiatru i śpiewem ptaków jako jedynym towarzyszem. Naturalna sceneria, połączona z tajemniczym dziedzictwem Benahoaritów, tworzy przestrzeń kontemplacji i odkrywania La Palmy z innej, mniej znanej strony.
To miejsce, które zachwyca ciszą, prostotą i duchowością – idealne dla tych, którzy pragną zanurzyć się w pierwotnej duszy wyspy.
Playa de Puerto de Tazacorte, położona na zachodnim wybrzeżu La Palmy, to najbardziej nasłoneczniona i jedna z najbardziej urokliwych plaż na wyspie. Znajduje się w malowniczym miasteczku Puerto de Tazacorte, u ujścia wąwozu Barranco de las Angustias, z którego spływają wody z wnętrza Caldera de Taburiente. To idealne miejsce dla tych, którzy pragną odpocząć po górskich wędrówkach, a jednocześnie zanurzyć się w lokalnej atmosferze i nadmorskim krajobrazie La Palmy.
Plaża pokryta jest ciemnym, wulkanicznym piaskiem, który kontrastuje z błękitem oceanu i złotymi promieniami słońca. Dzięki łagodnym falom i osłonięciu przez falochron, kąpielisko jest bezpieczne i chętnie odwiedzane zarówno przez mieszkańców, jak i turystów. Woda jest tu zazwyczaj spokojna i czysta, a zachody Słońca – spektakularne, z widokiem na bezkresny Atlantyk.
Nad brzegiem znajduje się promenada z palmami, liczne kawiarnie, restauracje i bary serwujące świeże ryby, owoce morza oraz typowe dania kanaryjskie. To również jedno z najlepszych miejsc na wyspie, by spróbować lokalnych bananów z okolicznych plantacji oraz słynnego mojo i papas arrugadas.
W okolicy plaży znajduje się także niewielki port rybacki i turystyczny, z którego wyruszają łodzie wycieczkowe oferujące rejsy wzdłuż klifowego wybrzeża La Palmy – idealna okazja do obserwacji delfinów, wielorybów i spektakularnych formacji skalnych.
Puerto de Tazacorte Beach to doskonałe połączenie relaksu, naturalnego piękna i lokalnej kultury – miejsce, w którym można zarówno wypocząć, jak i poczuć prawdziwego ducha zachodniego wybrzeża wyspy.